مایکوتوکسین ها از جمله معضلات اصلی در دانه ی غلات بوده که خسارت های اقتصادی فراوانی را به صنعت جهانی پرورش دام و طیور وارد می کنند. در میان مایکوتوکسین های مختلف، آفلاتوکسین ها به عنوان متابولیت های ثانویه ی سمی گونه های مختلف آسپرژیلوس، از مشکل سازترین مایکوتوکسین ها محسوب می گردند. این ترکیبات حاوی آفلاتوکسین های ،B2 ،B1 ،G1 ،G2 و M1  می باشند.

آفلاتوکسین B1 به دلیل تاثیر بر روی ذرت، به عنوان سمی ترین و معمول ترین نوع آفلاتوکسین موجود در خوراک شناخته می شود. این ماده در کبد توسط آنزیم مونوکسیژناز تغییر شکل داده و سپس به وسیله ی سیتوکروم450 p به B1   8,9 -Epoxide   Aflatoxin  که یک ترکیب بسیار فعال الکتروفیلیک می باشد، تبدیل می گردد. این فرآیند می تواند باعث آسیب به سلول های کبدی و بافت کبد شود. در پایان، ترکیب تولید شده از طریق اتصال با گلوتاتیون غیر فعال شده و توسط ادرار و صفرا دفع می گردد. مسمومیت با آفلاتوکسین در  جوجه ها با مرگ و میر بالا، بی اشتهایی، کاهش رشد، نرخ منفی تبدیل خوراک، کبد چرب، کاهش تولید تخم مرغ، رنگ کم زرده و افزایش احتمال بروز برخی بیماری ها از  جمله عفونت همراه است ( 2013 Makki, ).

سم زدایی مایکوتوکسین ها در کبد

کبد ارگان بسیار مهمی در برقراری هوموستاز از طریق آنزیم های موثر در متابولیسم کربوهیدرا تها، پروتئین ها و چربی ها می باشد. به طور کلی، سلامت کبد به معنی متابولیسم سالم است.

بنابراین حفاظت از کبد در برابر سموم و مواد مضر از اولویت بسیار بالایی در تحقیقات مربوط به طیور، به ویژه در طیور با سرعت رشد بالا و نرخ متابولیکی سریع،  برخوردار است ( 2019 Khaleghipour ) مایکوتوکسین های جذب شده همانند سایر توکسین ها در کبد سم زدایی می شوند.

پروسه سم زدایی شامل یک فرآیند دو مرحله ای است. طی مرحله ی اول، یک گروه عامل مانند گروه کربوکسیل یا هیدروکسیل به توکسین افزوده می شود. در مرحله ی دوم، توکسین تغییر شکل داده شده، با سوبستراهای داخلی نظیر اسید گلوکورونیک کنژوگه می شود. این تغییر ساختار توکسین باعث قطبی تر شدن آن شده و به این ترتیب، ترکیب بدست آمده به آسانی به داخل ادرار و صفرا ترشح می شود.

مایکوتوکسین ها و آسیب کبدی

آلوده شدن از طریق مایکوتوکسین ها حتی برای مدت زمان کوتاه، باعث آسیب جدی به کبد و اختلال در عملکرد حیوان می گردد. در یک مطالعه، مقدار 385 ، 867 و 1807  به ازای هر B1 میکروگرم آفلاتوکسین کیلوگرم خوراک، به مدت 4 هفته به جیره ی خوکها افزوده شد ( 2007 Meissonnier)  علایم مسمومیت با آفلاتوکسین از جمله اختلال در عملکرد کبد و نیز اختلال در میزان افزایش وزن در خوکهایی که بالاترین سطح از آفلاتوکسین را دریافت کرده بودند، کاملا مشهود بود. همچنین خوکهایی که در معرض سطوح پایین تری از مایکوتوکسین ها قرار گرفته بودند، نشانه های واضحی از اختلال در متابولیسم و بیوترانسفورماسیون را نشان دادند. مایکوتوکسین ها به خصوص آفلاتوکسین ها، آنزیم های اصلی در بیوترانسفورماسیون کبدی را مهار می کنند.

این امر پیامدهای قابل توجهی در استفاده از داروهای دامپزشکی دارد، به نحوی که حیوانات قادر به تصفیه ی داروها و توکسین های موجود در بدن نخواهند بود.

مقابله با مایکوتوکسین ها

تفکیک مایکوتوکسین ها بر اساس قطبی و غیر قطبی بودن آنها باعث تسهیل در مدیریتشان می شود. به عنوان مثال آفلاتوکسین ها (قطبی) به آسانی توسط یک ماده ی جاذب مانند بنتونیت جذب می شوند. این ترکیبات علاوه بر جذب آفلاتوکسین ها، سبب جذب سایر مایکوتوکسین ها از قبیل زیرالنون، اکراتوکسین A و2 T- نیز می شوند.  به طور قطع، ترکیبات ضد مایکوتوکسینی توسط حیوان جذب نمی شوند و فقط در حالتی که خوراک در داخل لوله ی گوارشی و در حال هضم شدن باشد، موثر واقع می شوند. از طرف دیگر، به دلیل وجود مابقی مایکوتوکسین های جذب نشده، لازم است در بدن موجود زنده سم زدایی نیز انجام شود.

از آنجایی که مواد ضد مایکوتوکسین به طور 100 درصد موثر نبوده و تمام مایکوتوکسین ها توسط یک محصول تحت تاثیر قرار نمی گیرند (به عنوان مثال اگر یک ماده ی ضد مایکوتوکسین قطبی استفاده شود، مایکوتوکسین های غیر قطبی ممکن است توسط آن غیر فعال نشوند و یا برعکس، و یا در آلودگی شدید، دوز مصرف شده ی ماده ی ضد مایکوتوکسین کافی نباشد(، ممکن است بخشی از مایکوتوکسین ها وارد بدن موجود زنده شوند. اثرات دقیق این سموم بر سلامتی و عملکرد حیوان به میزان آلودگی خوراک و اثرات آن بر ساختار و وضعیت کبد بستگی دارد. متون تحقیقاتی توصیه های زیادی را در مورد چگونگی کاهش تاثیر منفی مایکوتوکسین ها در صنعت جوجه های گوشتی ارائه داده و روش ها و استراتژی های عملی را جهت به حداقل رساندن اثرات مایکوتوکسین ها در پرندگان در حال رشد، معرفی می نمایند. تاثیر مواد جاذب، اسیدهای ارگانیک، مخمرها و آمینواسیدهای گوگرددار در سم زدایی مایکوتوکسین های موجود در خوراک جوجه های گوشتی به طور کامل مورد بررسی قرار گرفته است. با این وجود، هنوز توافقی بر روی کارایی موارد مذکور وجود ندارد. زیرا برخی سموم خاص از جمله آفلاتوکسین ها در برابر دما و برخی مواد شیمیایی مقاومند، برخی در حلال های قطبی محلول بوده و برخی دیگر در چربی و روغن نامحلول می باشند. اخیرا تجویز دارو های طبیعی به منظور کاهش اثرات سمی و بهبود فعالیت کبد در جوجه های آلوده به مایکوتوکسین مورد استقبال فراوانی قرار گرفته است. مشاهده شده است که برخی ترکیبات در گیاهان دارویی توانایی جلوگیری از اکسیداسیون چربی ها در غشاهای بیولوژیکی و تکثیر بیشتر سلول های کبدی جهت جایگزینی با سلول های آسیب  دیده را دارند ( 2019 Khaleghipour).

سیلامارین: یک محافظ طبیعی کبد

خار شیر 1 یک گیاه بومی نواحی آفریقای شمالی و مدیترانه می باشد. دانه های این گیاه تحت flavonolignans حاوی مخلوطی از عنوان سیلامارین هستند. امروزه سیلامارین در داروهای انسانی به صورت خوراکی جهت درمان آسیب های کبدی ناشی از سموم و درمان التهاب مزمن ناشی از بیماری های کبدی مورد استفاده قرار م یگیرد. محققان بر این باورند که سیلامارین به دلیل داشتن چندین فاکتور از جمله توانایی اتصال به غشاء سلولی جهت متوقف کردن نفوذ توکسین ها به داخل سلول های کبدی، افزایش فعالیت سوپراکسید دیسموتاز، افزایش غلظت گلوتاتیون بافتی جهت مهار پراکسیداسیون لیپیدها و نیز بالا بردن میزان سنتز پروتئین ریبوزومی هپاتوسی تها، نقش بسیار موثری در فعالیت های محافظ تکننده ی کبدی ایفا می کند. بنابراین خاصیت حفاظت کنندگی سیلامارین از سلول های کبدی، نتیجه ی خاصیت آنتی اکسیدانی، تحریک کنندگی سیستم ایمنی، خواص ضد التهابی و خواص احیا کنندگی آن می باشد)2004 Tedesco).

مهار رادیکال های آزاد و خواص آنتی اکسیداتیو سیلامارین در تحقیقات در زمینه ی طیور بسیار مورد توجه قرار گرفته است. سیلامارین، آنزیم های آنت یاکسیدان )سوپراکسید دیسموتاز، گلوتاتیون پراکسیداز و کاتالاز)و همچنین آنت یاکسیدان های غیر را به کبد مرغ های  آنزیمی ( ویتامین CوE ) تخمگذار تحت استرس بازم یگرداند، اکسیداسیون لیپیدها و پروتئین ها در DNA جوجه های گوشتی و تجزیه ی و آپوپتوز را کاهش میدهد. سیلامارین همچنین ترشح آنزیم آلانین آمینوترنسفراز و آسپارتات آمینوترنسفراز (ALT) را که در اثر آسیب کبدی ناشی (AST) از رادیکال های آزاد از کبد به داخل پلاسما اتفاق می افتد، کاهش می دهد. بنابراین سیلامارین می تواند از کبد در مقابل اثرات هپاتوتوکسیک آفلاتوکسین های موجود در خوراک حفاظت کند .)2019 Khaleghipour)

سیلامارین و آفلاتوکسیکوزیس در جوجه های گوشتی

 سیلامارین در خصوص مقابله با آفلاتوکسیکوزیس در جوجه های گوشتی مورد آزمایش قرار گرفت( 2004 (Tedesco در این مطالعه، جوجه های گوشتی 14 روزه به صورت تصادفی به 3 گروه تقسیم شدند: گروه A جیره ی پایه، گروه B جیره ی  پایه به اضافه ی8/0  میلی گرم در کیلوگرم آفلاتوکسین 1 B گروه C جیره ی پایه به اضافه 8/0 میلی گرم در کیلوگرم آفلاتوکسین B1 600 میلی گرم سیلامارین به ازای هر کیلوگرم وزن بدن پرنده دریافت نمودند.

 نتایج نشان داد که میزان افزایش وزن و مصرف خوراک در جوج ههایی که جیر ههای حاوی توکسین مصرف کرده بودند، در مقایسه با جیره ی پایه پایین تر بود) 0.05< P) در صورتی که در  گروه C  با افزودن سیلامارین به خوراک، میزان افزایش وزن و مصرف خوراک به میزان قابل توجهی در مقایسه با گروه B بهبود یافت (0.05 > P ) به نحوی که عملکرد پرندگان به میزان مشابه با سطح گروه کنترل ( A ) بازگشت. آنالیز بیوشیمیایی سرم نیز تفاوت معناداری را بین گروه ها نشان نداد. در نهایت، این نتایج پیشنهاد می کند که سیلامارین در مقابل اثرات هپاتوتوکسیک حاصل از آفلاتوکسین ها، از سلول های کبدی حفاظت نموده و عملکرد پرنده هایی را که در معرض این سموم قرار م یگیرند، بهبود می بخشد. در صورت آلودگی خوراک با مایکوتوکسین ها، توصیه می شود در کنار یک ماده با خاصیت محفاظت کننده ی کبدی، از یک ماده با خاصیت ضد مایکوتوکسینی نیز استفاده شود. در این صورت ترکیب فوق از یک طرف مایکوتوکسین ها را جذب نموده و از طرفی دیگر، از کبد در مقابل آسیب های حاصل از مایکوتوکسین های جذب نشده محافظت می نماید.