ضد عفونی

عبارت است از عوامل فیزیکی و مواد شیمیایی جهت از بین بردن یا متوقف کردن رشد میکروب ها بیماری زا )ویروس ها، باکتری ها، قارچ ها، و ... (. هر ماده ای که بتواند از رشد و نمو عوامل بیماری زا در داخل یا در روی سطح بدن و محیط زندگی جلوگیری به عمل آورد ماده “ ضدعفونی”  نامیده می شود. 

عوامل یا موارد استفاده در جهت این عمل، ضدعفونی کننده خوانده می شوند . ضدعفونی کننده ها عموماً در مدت کمی  )در طی چند دقیقه یا ثانیه( اثر کرده و عوامل بیماری زا )باکتری ها، ویروس ها، قارچ ها، انگلها، تک یاخته یا پروتوزوآ( را نیز می کشند. بعلاوه ضدعفونی کننده ها معمولاً برای سطوح بی جان، تجهیزات و وسایل، آب، مخازن، سالن و ... استفاده می شوند و بسیاری از آنها در غلظت های مورد استفاده برای حیوانات سمی می باشند. ضدعفونی کننده های خاصی که برای سطوح بدن حیوانات و انسان به کار می روند آنتی سپتیک خوانده می شوند.

آنتی بیوتیک ها، گندزداها و ضدعفونی کننده ها به دو صورت باکتریواستاتیک یا باکتریسید )باکتریسیدال  (با عوامل بیماری زا مبارزه می کنند)ترکیبات باکتریواستاتیک جلوی رشد باکتری ها را می گیرند و ترکیبات باکتریسید سبب کشته شدن باکتری می شوند(. اثر کشندگی مواد ضدعفونی کننده برای عوامل بیماری زای گوناگون، از قبیل باکتری ها، ویروس ها، قارچ ها و تک یاخته ها متفاوت است و به ترکیب شیمیایی ماده ضدعفونی کننده و ساختار میکروارگانیسم بستگی دارد. هیچ ماده ضدعفونی کننده ای بلافاصله عمل نمی کند و تمامی این مواد جهت برجای گذاشتن تاثیر لازم به مقادیر مشخص و زمان کافی نیاز دارند. دما و غلظت مواد ضدعفونی در میزان نابودی میکروارگانیسم ها موثر است. استفاده از غلظت توصیه شده ماده ضدعفونی بسیار مهم است. همچنین ثابت است با افزایش دما تاثیر مواد ضدعفونی کننده افزایش می یابد. تمامی مواد ضدعفونی کننده در حضور مواد آلی اثر خود را به میزان زیادی از دست می دهند و این امر به این معنی است که نباید سطوح کثیف را ضدعفونی نمود. مواد آلی از طریق ایجاد پوشش در اطراف عوامل بیماری زا و جلوگیری از تماس ماده ضدعفونی، تشکیل پیوندهای شیمیایی با مواد ضدعفونی کننده و غیرفعال کردن آنها علیه میکروب ها و یا انجام واکنش شیمیایی و خنثی کردن ماده ضدعفونی، موجب کم اثر شدن یا بی اثر شدن مواد ضدعفونی می شوند. بنابراین یادآور می شود پاک سازی مزارع دام و طیور و جایگاه مورد نظر در هر پرورشی، پیش از عوامل ضدعفونی یک اصل ضروری است. از طرف دیگر، مواد ضدعفونی کننده ایده ال نیز باید دارای خصوصیاتی باشند هرچند ممکن است تمام مواد شیمیایی که برای گندزدایی استفاده می شوند، ضمن از بین بردن میکروب ها دارای اثرات جانبی دیگری نیز بوده و زیان ها و اشکالاتی داشته باشند. از این رو لازم است یک ترکیب گندزدا دارای شرایطی باشند، که مهم ترین آنها به شرح زیرند :

1 - ارزان و در دسترس باشد و تا حد امکان بر تمام میکروارگانیسم ها موثر باشد.

-2 اثر سریع داشته باشد و در کمترین زمان ممکن بیشترین تاثیر لازم را داشته باشد.

-3 به وسیله مواد آلی غیرفعال نگردد.

-4 حداقل سمیت را داشته باشد.

-5 برای پوست و مخاطات حیوان و انسان محرک نباشد؛ همچنین خون و ترشحات بدن ماهیت گندزدا را تغییر ندهد.

۶- بدون بو و عطر زننده باشد و خاصیت تحریکی)محرک( نداشته باشد.

۷- در آب )حتی آبهای سنگین( به خوبی حل شده و رسوب ندهد .

-8 خاصیت پاک کنندگی داشته باشد.

-9 نفوذپذیری آن به درزها و شکافها ی سطوح زیاد باشد .

 10- در مقابل هوا ، آب ، دما و غیره پایداری و مقاومت شیمیایی خوبی داشته باشد و تجزیه نشود .

-11 از قدرت و سرعت نفوذ کافی برخوردار، و دارای طیف اثر وسیع بر روی باکتری ها، ویروس ها، قارچ ها و غیر آنها باشد.

-12 میکروب های مقاوم نسبت به آن ایجاد نشوند.

-13 برای انسان و حیوان سمی و مضر نباشد )کم خطر باشد(.

-14 در آب به خوبی حل شود و رسوب ندهد.

-15 کار با گندزدا به سادگی و راحتی امکان پذیر باشد و نیاز به شرایط خاص نداشته باشد.

16- در حضور مقادیر ناچیز مواد آلی موثر باشد.

17- اثر مخرب و سوء بر روی پارچه، دست های عامل، ساختمان، وسایل جراحی و تجهیزات نداشته باشد و از خود رنگ برجا نگذارد.

18- فاقد آثار تخریبی بر روی وسایل مرغداری و دامپروری مانند ماشین آلات شیردوشی، تانک های حمل شیر، آب خوری ها، دان خوری ها، ماشین های جوجه کشی و غیره باشد.

شایان ذکر است بهتر است ماده ضدعفونی را تازه تهیه نمود و حتما به توصیه ها و هشدارهای بهداشتی و نحوه مصرف آن طبق دستور و کاتالوگ کارخانه سازنده عمل نمود.

ضریب فنلی ترکیبات گندزدا این ضریب تعیین کننده قدرت کشندگي مواد ضدعفوني کننده، نسبت به قدرت کشندگي فنل خالص است. این ضریب براي مقایسه تأثیر مواد ضدعفوني کننده در قیاس با عمل فنل استفاده مي شود، ولي پیچیدگي این قیاس آزمایشگاهي خیلي زیاد است.

آزمایش باید به طور دقیق و منظم انجام شود. قدرت یک ماده گندزدا را از لحاظ طیف تاثیر و زمان موثر معمولا با فنل می سنجند. فنل یا اسید کربولیک ماده گندزدای شناخته شده ای است که با طیف وسیع و تاثیر عمیق بر انواع میکروارگانیسم ها، به عنوان شاخص در ارزشیابی سایر گندزداها مورد استفاده قرار می گیرد. به این ترتیب شاخصی به عنوان “ ضریب فنلی گندزدایی “ تعیین شده است. انواع ترکیبات ضدعفونی کننده از نظر قدرت و وسعت طیف ضدعفونی کنندگی با ضریب فنلی سنجیده و ارزشیابی می کنند. انواع ضدعفونی کننده های رایج در صنعت مرغداری به طور کلی همه مواد یا عوامل گندزدا را می توان به دو گروه مشخصی تقسیم نمود:

روش های ضدعفونی کردن را به دو گروه کلی شیمیایی و فیزیکی تقسیم می کنند.

• عوامل فیزیکی
• عوامل شیمیایی

عوامل فیزیکی ضدعفونی کننده شامل  شست وشو سالن و وسایل موجود در مزرعه،استفاده از نور خورشید، هوادهی یا خالی ماندن سالن و محیط پرورش و استفاده از شعله افکن است. اصولا عوامل بیماری زا در یک محدوده مشخصی از رطوبت و حرارت قادر به ادامه رشد و تکثیرند و تغییرات شدید در این محدوده به از بین رفتن آنها منجر می گردد.

قبل از هر اقدامی برای ضدعفونی، لازم است ابتدا کلیه وسایل و ادوات قابل حمل را به خارج از سالن یا اتاق انتقال داده، سپس کود، فضولات و مواد زائد موجود را کاملا به روش بهداشتی تخلیه نمود.

وجود فضولات و دیگر مواد زائد در سالن پرورش یا جایگاه مورد نظر، نه تنها کانون عوامل بیماری زا می باشد، بلکه مانع تاثیر عوامل ضدعفونی کننده مانند حرارت، نفوذ نور خورشید، )و ضدعفونی کننده های شیمیایی(، نیز می گردد.

عوامل فیزیکی متعددی به صورت طبیعی یا مصنوعی می توانند در مرغداری به عنوان ضدعفونی کننده عمل نمایند. ازجمله شست وشو، نور خورشید، اشعه، حرارت خشک و مرطوب، سرما و انجماد، پاستوریزاسیون، تندالیزاسیون، فیلتراسیون.

1. روش های ضدعفونی فیزیکی

-1-1 شست و شو

حذف کلیه مواد آلی و غیر آلی قابل  مشاهده، از یک سطح، با استفاده از آب و یک ماده شوینده را شست وشو می گویند. بعد از خروج و انتقال کود و کثافات )بستگی به جایگاه و مکان( به بیرون )جای مناسب(شست وشو از اهمیت خاص و ضرورت فراوانی برخوردار است. برای مثال شست وشوی سالن ابتدا با آب معمولی و سپس با مواد شیمیایی مناسب و در انتها و خاتمه، مجددا با آب معمولی صورت می گیرد.

-12- حرارت

از انرژی حرارتی برای پاک سازی محیط زیست و ضدعفونی کردن مواد غذایی مختلف و یا وسایل جراحی می توان استفاده نمود.از حرارت به دو صورت خشک و مرطوب برای ضدعفونی استفاده می شود.

 -1-2-1 حرارت خشک

گرم نمودن اجسام و افزایش درجه حرارت آنها توسط یک منبع حرارتی، باعث از بین رفتن میکروارگانیسم ها می گردد. برای تولید حرارت خشک از وسایلی مانند فور می توان استفاده کرد که محیطی بسته برای استریل نمودن وسایل آزمایشگاهی، جراحی و غیره ایجاد می نماید. فور یا اوون  دارای محفظه دو جداره فلزی است که به منبع حرارتی الکتریکی مجهز بوده که توسط ترموستات تنظیم می شود و گرمای لازم و زمان حرارت دادن به جسم مورد نظر را به طور دلخواه می توان با آن تنظیم نمود  )بیشتر میکروارگانیسم ها در c 170 به مدت نیم ساعت در حرارت خشک از بین می روند.) روش دیگر استفاده از حرارت خشک، شعله افکنی و سوزاندن توسط آتش و شعله مستقیم می باشد. دیوارها و کف سالن های مرغداری ها، گاوداری ها، آب روها، کانال های فاضلاب، بستر زایشگاه، درمانگاه و گوساله دانی را می توان با شعله دادن کاملا ضدعفونی نمود )البته باید دقت نمود که در هنگام این عملیات وسایل و تجهیزات حساس به گرمای مستقیم مانند سیم و کابل های برق، پریزها و ... آسیب نبیند(. برخی از وسایل مزارع پرورشی دام و طیور را که فلزی هستند و در برابر آتش تغییر شکل نمی دهند نیز می توان به وسیله آتش گندزدایی نمود.

مناسب ترین وسیله برای شعله دادن استفاده از شعله افکن است. با استفاده از این دستگاه که حرارت خشک ایجاد می کند،

تمامی سطح داخلی سالن ها و ... و یا سطح  مواد غیرقابل اشتعال را ضدعفونی می کنند.در اثر حرارت زیاد، بسیاری از عوامل بیماری زای موجود از بین می رود. از حرارت با دستگاه های شعله افکن، به خصوص برای از بین بردن تخم های انگلی، استفاده می شود.

 -1-2-2 حرارت مرطوب

به مجموع گرما و رطوبت، حرارت مرطوب می گویند. در حضور گرما، بخار آب و فشار ناشی از عدم خروج بخار در یک محوطه مسدود، شرایطی را ایجاد می کند که قادر است میکروارگانیسم های بیماری زا را نابود کند. در این حالت معمولا با فشاری حدود پانزده پوند بر سانتی متر مربع و حرارتی حدود c 120 به مدت نیم ساعت، هیچ یک از عوامل عفونی زنده نخواهند ماند.

برای استفاده از حرارت مرطوب می توان از اتوکلاو استفاده نمود. منبع حرارتی اتوکلاو معمولا برقی یا گازی است، دارای فشار سنج، رگلاتور حرارتی و ترموستات است. جدار فلزی بسیار مقاوم و ضدزنگ دارد و برای جلوگیری از خطر انفجار دارای یک شیر اطمینان است. بین جدار داخلی و خارجی اتوکلاو مقداری آب مقطر ریخته می شود تا پس از جوشیدن به بخار تبدیل شده و در فضای داخلی پراکنده گردد. وسایلی که در داخل اتوکلاو قرار می گیرد، توسط بخار آب، فشار فزاینده محیطی و حرارت، استریل می شود. از این دستگاه بیشتر در آزمایشگاه ها و درمانگاه ها استفاده می شود )در این روش از نفوذ بخار آب و انتقال آسان تر حرارت تا اعماق اجسام استفاده می شود و نسبت به حرارت خشک به دمای کمتری نیاز است(.

 -1-3 نور خورشید

تابش نور خورشید برای از بین رفتن بسیاری از میکروب ها و ویروس ها عامل بسیار موثری است. نوری که از خورشید بر سطح زمین می تابد، به دلیل وجود اشعه ماوراء بنفش ( UV )در طیف آن، خاصیت میکروب کشی دارد. تابش آفتاب باعث خشک شدن آب های سطحی، پس آب های بجامانده از بستر مزارع پرورش دام، طیور و همچنین کاهش رطوبت آب روها و کم کردن رطوبت می شود. شرایط رشد میکروب ها  و انگل ها تحت تاثیر نور خورشید نامساعد می شود و رشد بسیاری از میکروارگانیسم ها متوقف می گردد. اکثر ویروس ها و باکتری ها در اثر تابش مستقیم آفتاب از بین می روند.

در شرایط آفتابی یا در تابستان که خورشید با شدت بیشتر بر سطح زمین می تابد، سطوح آفتاب خورده عملا از آلودگی های کمتری برخوردارند. به این دلیل قسمت های سایه دار، طبقات زیرین کود و بستر دام ها محل زیست دائمی انگل ها، ویروس ها و میکروب ها می باشند. اگر مکانی که خورشید بر آن می تابد خشک باشد، بیماری های عفونی در آن کمتر از اماکن سایه دار و بدون آفتاب منتشر م یشوند. از این رو باید جهت ساختمان بهاربند طوری انتخاب شود که، نور خورشید همه روزه برای چند ساعت بر کف بهار بند بتابد. خاصیت گندزدایی نور خورشید در درجه اول مربوط به اشعه ماوراء بنفش آن و در درجه دوم مربوط به میزان گرمای حاصل از تابش آفتاب است. باید متذکر شد با توجه به اینکه فعالیت ضد باکتریایی نور خورشید مربوط به طیف ماوراء بنفش آن می باشد، به خاطر نفوذپذیری کم نور (UV) نمی تواند از شیشه و پوششهای نیمه شفاف سقف یا غبار عبور نماید. بنابراین نور خورشید در داخل ساختما نها و مکان های که ذکر گردید، تقریباً به طور کامل بی اثر است .

5-1- اشعه

تابش اشعه گاما دارای اثر ضد باکتریایی و ضد ویروسی بوده و از عوامل فیزیکی بسیار موثر در گندزدایی است. تابش اشعه گاما در استریل کردن برخی از وسایل و مواد آزمایشگاهی، وسایل پزشکی و دامپزشکی، کنسروها و فرآوردهای مختلف دامی، خطوط تولید آزمایشگاه های سرم سازی و مواد بیولوژیک کاربرد دارد.

5-1-  سرما و انجماد

اکثر فعالیت های حیاتی میکروارگانیسم های در حرارت های زیر صفر و خیلی پایین تر، متوقف و بسیاری از آنها نیز نابود می شوند. این حالت با میزان انجماد و برودت نسبت مستقیم دارد. البته بعضی از ویروس ها و باکتری ها توان زندگی در حرارت ها بسیار پایین را داشته و هرگاه شرایط مناسب گردد، مجددا می توانند عفونت زا شوند. تخم انواع انگل ها، یا نوزاد و فرم های بالغ آنها بر اثر ی خزدگی به سرعت نابود می شوند.

-1-6 پاستوریزاسیون

معمولا مایعات را با این روش ضدعفونی می کنند. امروزه این روش بیشتر برای سالم سازی شیر به کار می رود. در شرایط پاستوریزاسیون معمولا شیر از میان صفحات نازکی عبور داده می شود، که توسط نیروی الکتریسته گرم شده است. دستگاه طوری تنظیم گردیده، که هر قطره شیر ضمن عبور از لابه لای صفحات پاستوریزاتور گرمای ۷۰ تا 75  درجه سانتی گراد را به مدت 10 تا 15 ثانیه تحمل نماید. در این حالت تقریبا تمام میکروب های بیماری زا و غیر بیماری زا از بین می رود که به آن شیر استریلیزه گفته می شود.

7-1- تندالیزاسیون

به جهت مقاومت زیاد اسپورهای بعضی از قارچ ها و مخمرها و هاگ های باکتری ها، از روش تندالیزاسیون استفاده می شود. در این روش محیط و ماده ای که می خواهد گندزدایی شود به مدت سه روز متوالی 3۰ دقیقه، در حرارت مرطوب 98 درجه سانتی گراد قرار داده می شود. در این حالت در فواصل روزها، تمامی هاگ هایی که جوانه می زنند تحت تاثیر حرارت فوق و بخار آب از بین می روند.

8-1- فیلتراسیون

برخی از مایعات و محلول هایی که قدرت تحمل حرارت های بالا را ندارند و یا اصولا در گرما تغییر ماهیت می دهند، به طریق عبور از صافی ها خاص استریل می شوند. صافی هایی مانند، استوانه چینی بدون لعاب شامبرلن، صافی برکفلد، فیلتر ساخته شده از صفحات پنبه کوهی سایتز و غیره در آزمایشگاه های میکروب شناسی و سرولوژی برای تصفیه سرم ها، واکسن ها و مایعات مختلف بیولوژیک کاربرد وسیعی دارند. منافذ و سوراخ های این صافی ها در انتخاب عبور میکروب های ریز و درشت و یا تصفیه کامل آنها از محیط مایع، کمک فراوانی در تهیه محیط استریل می کنند.

۲-روش های ضدعفونی شیمیایی

میکروب ها برای بقای خود و برای رشد و  تکثیر به محیط مناسب نیاز دارند و به هردلیلی اگر محیط برای آنها مطلوب نباشد، رشدشان متوقف می شود و از بین می روند. مواد شیمیایی که ب هعنوان ضدعفوني کننده سطحي مصرف م يشوند، تأثیر بسیار متنوع دارند. شاید مواد ضدعفوني کننده بر اساس اجزاء تشکیل دهنده بست هبندي شود، ولي عوامل متعددي بر قدرت آنها موثرند که تمام اینها باید شناخته شوند تا از تاثیر طبیعي ماده ضدعفوني کننده آگاه باشیم. مواد ضدعفونی کننده ترکیبات مختلفی دارند)ترکیبات شیمیایی و عناصر مختلفی را می توان نام بردکه دارای خاصیت گندزدایی باشد(؛ در مجتمع های تولیدی شیر و گوشت، در صنایع پرورش طیور، آزمایشگاه ها، ماشین آلات شیردوشی، جوجه کشی، حمل شیر، حمل جوجه، حمل خوراک، ساختمان ها، تجهیزات و ... باید از مواد ضدعفونی کننده)گندزدا( با شرایطی که قبلا ذکر گردید) 18 مورد ذکر شده( استفاده نمود، که به عمده ترین آنها در زیر اشاره می شود:

۲-1 - فنل ها  C6H5O H

فنل )اسید فنلیک، اسید فنیک، کربولیک و کرزول )متیل C6H5O H اسید 34 ( با فرمول از تقطیر ، C6H4CH3OH فنل ( با فرمول زغال سنگ (مشتقات زغال سنگ قیراندود( به دست می آیند که بیش از صد سال پیش کشف شده و اولین ماده ضدعفونی است که ب هعنوان آنتی سپتیک در سال 1867 توسط لیستر مورد استفاده قرار گرفت .فنل در آب محلول است و در غلظت و درجه حرارت مناسب خاصیت باکتری کشی، قارچ کشی و ویروس کشی دارد. در حرارت های بالا نیز، توان ضد هاگی دارد. باید فنل ها به صورت تازه تهیه و در شیشه های رنگی نگهداری و مصرف نمود.

فنل معمولا به همراه هالوژن به کار می رود. در این صورت اثرات ضد میکروبی آن افزایش، و اثرات سمی و سوزانندگی آن کاسته می شود. ترکیبات فنل در دمای اتاق بدون رنگ با بوی بسیار مشخص می باشد.

فنل به میزان کم در آب حل می شود و در حضور آب شیری رنگ می شود. در حلال های صابونی به صورت امولسینه عرضه می شود. فنل با غلظت بالا یک سم پروتوپلاسمیک است که در سلول نفوذ کرده و دیواره آن را گسسته، پروتئین های آن را رسوب می دهد و با غلظت کم تر فقط سیستم آنزیمی سلول را مختل می کند. فنل با پروتئین پیگر باکتری ها ترکیب و ایجاد پروتئین های مختلف مثل آلبومینات و غیره می کند. فنل دارای خاصیت نفوذپدیری زیاد، و در برخورد با پوست و بافت های بدن جانداران تا اعماق بافت ها نفوذ می کند. پس از ترکیب با پروتئین های نسجی، سبب پوسته پوسته شدن و سفید شدن موضع می گردد. تکرار این وضعیت در یک منطقه مشخصی از پوست باعث نکروزه شدن سلول ها و بافت های آن منطقه خواهد شد. فنل در موضع اثر خود سبب فلجی اعصاب حسی می گردد و به همین دلیل یکی از خواص دیگر آن ایجاد بی حسی موضعی است. از این خاصیت فنل می توان به عنوان ضد درد برای زخم های کهنه ای که احتیاج به کورتاژ دارند استفاده نمود. از خاصیت بی حس کنندگی فنل در مامایی دام های بزرگ استفاده می شود. در بین حیوانات اهلی گربه بیش ترین حساسیت به فنل را داشته و نسبت به آن واکنش های شدیدی از خود نشان می دهد و نباید از آن استفاده نمود.

فنل برروی باکتر یها )گرم مثبت و گرم منفی( و قارچ ها اثر کشنده دارد؛ اما برروی اسپورها و ویروس ها بسیار ضعیف اثر  می کند. تغییر رقت محلول های فنل در میزان اثر آنها تأثیر بسیار زیادی دارد؛

همچنین به وسیله مواد آلی سریعاً غیر فعال می شود. اغلب فنل ها با مواد ضدعفونی کننده غیر یونیزه )کلوئیدی خنثی( سازگاری نداشته و نباید با آنها استفاده شود. ولی با ترکیبات آنیونیک )ترکیبات یونی با بار قلیایی PH منفی( سازگاری دارند؛ و در فعال ترند چون محلول تر می باشند، همچنین محلول های گرم فنل مؤثرتر هستند. فنل برای ضدعفونی ساختمان و وسایل در صنعت طیور نیز به کار می رود.

2-2-کرزول

کرزول در حرارت معمولی )محیط( به صورت مایع است. خاصیت تحریکی، سمی آن از فنل کمتر است ولی اثرات بیشتری بر روی باکتری ها می گذارد. کرزول )کرسیلیک اسید، کرزول اسید ( مایع، بدون رنگ بوده که در معرض نور و هوا به صورتی، سپس زرد و به تدریج قهوه ای تیره و سیاه تغییر رنگ می دهد. کرزول بوی همانند فنل دارد؛ و تا حدود 2٪ در آب حل گردیده و در آب گرم بهتر حل می شود. کروزل برروی اغلب باکتری ها )گرم منفی و مثبت( به خصوص باکتری های اسیدفست و اغلب قار چها مؤثر است. برروی ویرو سها اثر کم تری داشته و روی اسپورهای باکتر یها و قارچ ها مؤثر نیست. در حضور مواد آلی نسبت به سایر ضدعفونی کننده ها بهتر عمل می کنند. بنابراین برای ضدعفونی جایگاه، محوطه، توریها، کف سال نها، فضولات، لاشه های گندیده و حوضچه های ضد عفونی توصیه می شود. کرزول با ترکیبات آنیونیک )یون با بار منفی( سازگاری داشته ولی در حضور ترکیبات غیره یونیزه از میزان اثر آن کم اسیدی بهتر عمل می کند . PH می شود و در همانطور که گفته شد اثر تحریکی و سمیت آن به مراتب کمتر از فنل می باشد؛ و به علت داشتن گروه متیل، قدرت ضدعفونی کنندگی آن  برابر فنل است. در مقابل مواد آلی از قبیل خون، سروز، ترشحات و جراحات زخم ها، باقی مانده فضولات دامی و غیره از قدرتش کاسته نمی شود. از راه پوست و از طریق مخاط دستگاه گوارش نیز جذب آن سریع بوده و می تواند مسمومیت حاد و کشنده ایجاد کند.

محلول صابونی کروزل را لیزول می گویند. لیزول مخلوطی است از 5٪ کروزل و 35% صابون در یک حلال الکلی )مانند حلال هیدرو الکلیک( بوده، و محلول 2٪ آن باکترسید بسیار قوی می باشد. از این محلول به صورت اسپری برای گندزدایی اصطبل ها، جایگاه ها و بهاربندها استفاده می شود. قیمت گران و بوی خاص کروزل موجب شده است که امروزه، از آن در صنعت دام و طیور کمتر استفاده گردد.-

3-2- اسیدها و قلیاها

اثر ضدعفونی اسیدها به غلظت یون (H)آنها بستگی دارد. البته مقاومت باکتری ها  به pH  اسیدی نیز به متفاوت است. تاثیر ضدعفونی قلیاها نیز به درجه تجزیه آنها و تولید یون هیدروکسید ( OH)بستگی دارد. هیدروکسید پتاسیم،  هیدروکسید سدیم، هیدروکسید آمونیوم از جمله قلیاها و اسید کلریدریک و اسید فسفریک از جمله اسیدها هستند. قلیاها هم مانند اسیدها با تغییر در ماهیت پروتئین های ساختمانی میکروب ها، آنها را از بین می برند.

قلیاها، مانند سود سوزآور )سود کاستیک ) که معمولا به صورت هیدروکسید سدیم خالص و یا مخلوط با پتاس )هیدروکسید پتاسیم  ( استفاده می شود؛ و آهک )اکسید کلسیم  ( که به صورت سنگ معدن وجود دارد. بیش ترین حد قلیائیت یک مایع عدد است.

حیات و بقای میکروارگانیسم ها با میزان اسیدی بودن یا قلیایی بودن محیط زیست آنان ارتباط مستقیم و حساسی دارد. اکثر خنثی pH جانداران ذره بینی در حدود قادرند به رشد و تولیدمثل خود ادامه دهند. غلظت و زمان در خصوص ،pH سه عامل تاثیر ضدعفونی کننده قلیایی یا اسیدی، به عنوان عوامل تعیین کننده در عملیات گندزدایی با این دسته از مواد به حساب می آیند.

اسیدها انواعی از مواد شیمیایی هستند که بیش تر به عنوان گندزداهای محیطی )زمین و کود( و نگه دارنده های مواد غذایی به کار م یروند. کاربردهای دارویی آنها نیز فرآوان است. در غلظت های کم باکتریوستاتیک و در غلظت های زیاد باکتریسید. اسیدها به دو گروه عمده شامل اسیدهای معدنی )اسید سولفوریک، اسید کلریدریک، اسید نیتریک، اسید بوریک، اسید( و اسیدهای آلی)اسید بنزوئیک، سالیسیلیک، اسید استیک( تقسیم می شوند.

4-2- هالوژن ها

هالوژن یعنی عوامل مولد نمک و شامل چهار عنصر معروف )کلر، ید، برم و فلوئور( می باشد. هالوژن ها مانند )کلر، هیپوکلریت سدیم ، هیپوکلریت پتاسیم ، هیپوکلریت کلسیم ، آهک کلردار، کلر آمین تی یا کلر ازن، دی کلر آمین تی و هالوزن  هستند.

در این گروه کلرین و یدین از مفیدترین مواد ضدعفونی کننده اند، که اثر باکتری کشی بسیار خوبی دارند و بر ضد هاگ هم موثرند. کلرین یک ماده ضد میکروبی است که بیشتر برای ضدعفونی مخازن آب به کار می رود. این ماده اگر چه استفاده وسیعی دارد اما به علت اثرات تخریبی آن بر روی فلزات، نمی توان از آن برای ضدعفونی وسایل جراحی استفاده کرد.

یدین اثرات باکتری کشی وسیعی دارد. محلول های الکلی آن که به صورت تنتورید (٪2 ید در اتانل ۷۰ ٪) است، در ضدعفونی زخم ها بسیار کاربرد دارد. از ترکیبات ید در ضدعفونی آب آشامیدنی و آب استخرها هم استفاده می شود.

5-2-ترکیبات ید

ید به عنوان ماده ضدعفونی کننده، معمولا به شکل ترکیبات مختلف و با غلظت های متفاوت، موارد استفاده بهداشتی متنوعی دارد. بر روي باکتري هاي گرم مثبت و گرم منفي موثرند؛ و به اسید نوکلئیک ارگانیسم حمله مي نمایند. یدوفورها همچنین درمقابل قارچ ها وبعضي ویرو سها موثرند. یدوفورها یک جرمیسید اید هال برای ظروف آب و سایر قسمت ها ی مرغداری می باشند.

استفاده از ید خالص به عنوان یک ماده ضدعفونی کننده، خطرناک و غیر عملی است. از این رو ید را معمولا به صورت ترکیبات مختلف و یا به شکل محلول رقیق شده در حلال های گوناگون و با رقت های متفاوت برای مصارف بهداشتی درمان به کار می برند. انواع مختلف ترکیبات یددار مانند ) لوگل ، تنتورید ، یدوفرم ، پوویدیون آیوداین یا بتادین ( می باشند.

6-2 - ترکیبات چهارتایی آمونیوم

برخی از ترکیبات چهارتایی آمونیوم مانند، زفیران یا روکال ، سیپرین ، ستریمید  یا ستاولون ، ستریمید یا ساولون و فمرول می باشند. این ماده ضدعفونی کننده مصرف گسترده ای دارد. همچنین، خاصیت خیس کنندگی و پاک کنندگی فراوان دارد و بدین لحاظ در شست وشوی ظروف از آن استفاده می شود. این مواد بدون بو و اثرات منفی بر روی فلزات است. در غلظت های بالا خاصیت باکتری کشی دارند و رشد باکتری ها را متوقف می کنند. به عبارت دیگر در غلظت های کم باکتریوستاتیک و در غلظت های زیاد باکتریسید هستند. تقریبا تمام باکتری های گرم مثبت و گرم منفی )در غلظت زیاد( را نابود کرده و بر تعدادی از ویروس ها، قارچ ها و پروتوزوئرها نیز موثرند.

7-2- الکل ها

این مواد در شرایط مناسب، اثرات باکتری کشی و قارچ کشی )نسبت به بعضی ویروس ها( دارند ولی بر هاگ ها بی تاثیرند. قدرت الکل ها به میزان رطوبت محیط ، ٪ بستگی دارد به طوری که اتانل ۷۰ بیشترین تاثیر ضدعفونی کنندگی را دارد. الکل اتیلیک )اتانل( که به آن الکل سفید یا طبی هم گفته می شود از الکل متیلیک )متانل( یا الکل صنعتی موثرتر است.

8-2- مواد اکسید کننده

از مهم ترین نمونه های این گروه می توان گاز ازن و آب اکسیژنه را نام برد. گاز ازن برای ضدعفونی کردن آب به کار می رود و بر باکتری ها بسیار موثر است. آب اکسیژنه علاوه بر ضدعفونی کردن زخم ها، در سالن های پرورش نیز کاربرد دارد.

۲-9 - فرمالدئیدها 

یکی از مهم ترین و رایج ترین ضدعفونی کننده های گازی، بخار فرمالدئید است )بیشتر در سالن های مرغداری، و بعد در ماشین های جوجه کشی و اتاق های مربوطه، آبخوری ها، دان خوری ها و حتی البسه قابلیت استفاده دارد(. خاصیت ضدعفونی کنندگی این مواد قابل توجه است و معمولا به صورت گاز مورد استفاده قرار می گیرند. فرمالدئید در بازار به صورت محلول 4۰ ٪ در آب به نام فرمالین و نیز پودر پارافرمالدئید که حاوی ٪91 فرمالدئید است، به صورت بلوک های ضدعفونی کننده به نام فرمان موجود است. هرگاه این مواد به طریقی گرم شوند گاز فرمالدئید که خاصیت ضدعفونی کنندگی دارد، متصاعد می کنند، برای آزاد کردن  گاز فرمالدئید از فرمالین 4۰ ٪ مقدار معینی  از فرمالین را با پرمنگنات پتاسیم مخلوط می نماییم. اختلاط این ها موجب می شود که، ترکیب شیمیایی حرارت زایی ایجاد شود و بر اثر همین حرارت گاز فرمالدئید آزاد گردد.فرمالین دارای بوی تند، زننده و سوزاننده است که در اثر سوزانندگی زیادی  برای چشم و مخاط دارد و همچنین باعث  خشکی پوست می گردد. باید توجه کرد که نسبت های دو مواد،  دقیق اندازه گیری شود. همپنین باید  فرمالین بر روی پرمنگنات ریخته شود، اگر  برعکس باشد بسیار خطرآفرین خواهد شد. شایان ذکر است که نسبت یک به یک فرمالین با آب، برای ضدعفونی داخل سالن به صورت اسپری نیز استفاده می شود.